Boeksignalering – nieuwsbrief LVMP najaar 2022
Huib van Dis is weer enthousiast aan de slag gegaan om ons te voorzien van een nieuwe ronde boeksignalering voor de LVMP-nieuwsbrief. Deze keer ligt de focus op hormonen en gedrag. De volgende keer zal gaan over ontwikkelingen in de farmacopsychologie.
Van humoren en humeuren tot hormonen en gedrag
Het concept dat lichaamssappen (humores) invloed kunnen hebben op psychisch functioneren is al heel oud. De Griekse arts Hippocrates (460-370 v.C.) veronderstelde vier humoren (bloed, gele gal, zwarte gal en slijm), die betrokken zouden zijn bij ziekte, gezondheid en humeuren. Onbalans zou leiden tot ziekte of ontregeling.
De humorenleer werd door de Grieks/Romeinse arts Claudio Galenus (129-199) verder vormgegeven. Zijn theorie heeft de geneeskunde bijna 1500 jaar gedomineerd. Andere verklaringen, over orgaanlocatie van de ziel (bijvoorbeeld in het hart) en religieus geïnspireerde interpretaties van manifestaties van de ziel, ontstonden hiernaast. Pas in de loop van de 19de eeuw werd de oude theorie van de humorenleer niet meer breed geaccepteerd.
Wat we er in de medische psychologie aan over hebben gehouden zijn termen en omschrijvingen van temperamenten en persoonlijkheidskenmerken, zoals zwartgallig, flegmatisch, sanguinisch en melancholisch.
Hormonen en neurotransmitters zijn de exponenten van de nieuwe “humorologie”, met grote consequenties voor het begrijpen van emoties, cognities en gedrag. Deze nieuwe humorale theorieën ontstonden na de publicatie van de Franse fysioloog Claude Bernard in 1853 over het concept “milieu intérieure”. Hierdoor kon de Amerikaanse fysioloog Walter Canon in 1921 zijn theorie over de homeostase ontwikkelen.
Het begin van de kennisontwikkeling over hormonen en neurotransmitters moet worden gedateerd vanaf het eind van de 19e eeuw. Schildklierhormoon werd ontdekt in 1891, insuline in 1921, corticosteron in 1929. De eerste neurotransmitter acetylcholine werd in 1921 ontdekt in de nervus vagus. De endocrinologie is ontstaan binnen de discipline farmacologie. Hormonen kwamen als farmaca beschikbaar als gepurificeerde orgaanextracten en later in veel gevallen als synthetische hormonen.
Boek Max Nieuwdorp, Wij zijn onze hormonen, De Bezige Bij, 2022. €22,99
De auteur, Max van Nieuwdorp, is internist-endocrinoloog werkzaam bij het UMC-Amsterdam met als onderzoeksgebied stofwisselingsziekten en hormonen.
De titel van het boek is geïnspireerd door een analogie met Dick Swaabs Wij zijn ons Brein.
Van Nieuwdorp is een scherp klinisch onderzoeker en een goed en aandachtig observator van het gedrag van zijn patiënten. Daarnaast zijn de hoofdstukken gelardeerd met voorbeelden van oude beschrijvingen van hormonale aandoeningen, bijvoorbeeld in oude bijbel teksten. Hieruit blijkt dat een aantal ziektebeelden, inclusief hun gedragsveranderingen al eeuwen beschreven zijn, maar niet begrepen.
De hoofdstukken behandelen achtereenvolgens verschillen aspecten van de endocrinologie met observaties en beschrijvingen over emoties, cognities en gedrag. De hoofdstukken zijn in grote lijn geordend naar de levensfasen: zwangerschap, geboorte, groei en ontwikkeling, puberteit, gender en seksualiteit, anticonceptie, eetgedrag en overgewicht, stofwisselingsstoornissen, menopauze, penopauze en de invloed van hormonen in de ouderdom. Een aangenaam ongebruikelijke classificatie van de endocrinologie.
De psychologische functies en problemen, die aan bod komen zijn divers: honger, eten, slaap, angst, paniek, cognitieve problemen, etc. Met een interdisciplinaire bril op.
Het boek is zeer onderhoudend geschreven. Het kan van voor naar achter gelezen worden, als een wetenschappelijke avonturenroman. Het boek leent zich er ook heel goed voor om per hoofdstuk te lezen, als achtergrond bij een nieuw consult over een endocrinologische patiënt. De goede en uitgebreide index is daarbij zeer behulpzaam. Het boek is een mooie introductie voor de hormonaal naïeve psycholoog. Maar ook voor de medisch psycholoog met ervaring op een deelgebied van hormonen en gedrag (bijvoorbeeld diabetes mellitus) komen zeer interessante onderwerpen aan de orde.
Kortom een aanrader. Misschien voor Sinterklaas.