Medische psychologie is een werkveld binnen de klinische (neuro)psychologie, dat zich bevindt op het snijvlak van soma en psyche, in het bijzonder binnen de directe ziekenhuiszorg, maar ook bij indirecte patiëntenzorg: voorlichting, onderwijs, deskundigheidsbevordering, coaching en wetenschappelijk onderzoek. De medische psychologie kan worden gedefinieerd als: de wetenschap die het denken, voelen en handelen van de mens in de medische situatie bestudeert en de kennis hieruit toepast om de uitkomsten van de somatische zorg te verbeteren.
Medisch psychologische zorg bestaat uit: aanmelding, intake, diagnostiek, indicatiestelling, eventueel advies aan de medisch specialist over verder beleid, behandeling, afsluiting en verwijzing of nazorg.
Voor wie is medisch psychologische zorg bedoeld?
Medisch-psychologische zorg richt zich op patiënten van alle leeftijdscategorieën. Zowel bij de patiënt als bij het patiëntsysteem (de patiënt samen met zijn of haar naasten) kunnen er aangrijpingspunten zijn om de problematiek te verminderen. Veel lichamelijke klachten waarmee patiënten zich in het ziekenhuis presenteren, hebben een emotionele, cognitieve en/of gedragscomponent. Emotionele factoren, zoals verwerkings- en acceptatieproblemen, cognitieve factoren, zoals verwachtings- en denkpatronen en gedragsproblemen, zoals therapie-ontrouw, kunnen de medische problematiek verergeren of het herstelproces belemmeren.
Wat is het doel van een medisch psychologische behandeling?
Een medisch-psychologische behandeling streeft naar verbetering van de kwaliteit van het leven van de patiënt, door een verbeterde omgang met, dan wel een afname van lichamelijke en psychische klachten en verbetering van het functioneren. Bij een aantal ziektebeelden, zoals dementie, morbide obesitas, CVA, SOLK, diabetes en ontwikkelingsproblematiek is (neuro)-psychologische diagnostiek een integraal onderdeel van het zorgpad. Altijd wordt in overleg met de patiënt besproken voor welke zorgactiviteit (diagnostiek of behandeling) wordt gekozen en wat daarbij de doelen en gewenste uitkomsten zijn.
Toegankelijkheid van medisch psychologische zorg
De ziekenhuizen zijn wettelijk gehouden ‘integrale zorg’ te bieden. Dit betekent dat de zorg zich niet mag beperken tot alleen de fysieke aspecten van een ziekte, maar dat ook de gedragsmatige, emotionele, en cognitieve aspecten moeten worden behandeld. De medische psychologie richt zich daarbij specifiek op de volgende gebieden:
- Psychologische problematiek voortvloeiend uit een ziekte en/of behandeling. Voorbeeld: oncologische ziekten.
- Chronische aandoeningen waarbij het beloop van het ziektebeeld mede wordt bepaald door psychologische factoren. Voorbeelden: ziekte van Crohn en diabetes mellitus.
- Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten die resulteren in een hoge lijdensdruk en een niet-passend gebruik van specialistische somatische zorg. Voorbeeld: onverklaarde buikpijn.
- Neuropsychologische problematiek: (het vermoeden van) cerebrale stoornissen op het gebied van cognitie, emotie, gedrag en/of de persoonlijkheid, bijvoorbeeld dementie en CVA.
Afkortingenlijst
Binnen het werkveld van de Medische Psychologie wordt regelmatig gebruik gemaakt van afkortingen. Benieuwd wat deze precies betekenen?
Medisch psychologische zorg loont!
Medisch psychologische zorg is bewezen effectief voor vermindering van psychische problematiek en verbetering van de kwaliteit van leven van patiënten, alsmede kostenbesparing in de zorg (Kwaliteitsstandaard Psychosociale Zorg bij somatische aandoeningen, Zorginstituut Nederland 2019).
Om het belang en de meerwaarde van de Medische Psychologie weer te geven ontwikkelde de LVMP in samenwerking met het NIP en de NvGZP in 2022 de ‘Factsheet Medische Psychologie’.
Medisch psychologische expertise
Medische psychologie is ook indirecte patiëntenzorg. Door het geven van voorlichting, onderwijs, deskundigheidsbevordering en coaching worden zorgprofessionals geïnformeerd over psychologische aspecten en processen bij gezondheid en hoe deze te beïnvloeden. Voorbeelden van medische communicatiethema’s zijn: Comfort Talk®, Shared Decision Making en motiverende gespreksvoering. Effectieve communicatie door de arts kan een toename van psychologisch welzijn en fysiek functioneren, en een afname van symptoomlast als gevolg hebben. Met wetenschappelijk onderzoek kan niet alleen de impact van medische communicatie op gezondheid worden onderzocht, maar ook de (kosten)effectiviteit van directe medisch-psychologische patiëntenzorg worden geëvalueerd. De medische psychologie levert een bijdrage aan zorgontwikkeling en zorgevaluatie en is een professionele vraagbaak voor medisch specialisten en andere bij de ziekenhuiszorg betrokken beroepsgroepen, het (para) medisch onderwijs en opleidingsfaciliteiten.
Samenwerking leidt tot praktisch toepasbare veldnormen
In 2018 hebben de LVMP en het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) samen het initiatief genomen om de Veldnormen Medische Psychologie in ziekenhuizen te ontwikkelen. Deze veldnormen zijn door het werkveld opgesteld in samenwerking met de Patiëntenfederatie en Zorgverzekeraars Nederland.
De directe aanleiding was het verschijnen van het VWS rapport Psychosociale zorg bij ingrijpende somatische aandoeningen (pdf – 2015), waarin praktijkvariatie als een van de knelpunten beschreven werd. Binnen het brede spectrum van psychosociale zorg vertegenwoordigt de medische psychologie de specialistische zorg. De Veldnormen liggen dan ook in het verlengde van de in 2019 verschenen Kwaliteitsstandaard Psychosociale zorg bij somatische ziekte (pdf).
Partner in netwerkgeneeskunde
Het recent verschenen advies van de gezondheidsraad (2020), waarin ook een integrale benadering in de zorg voor mensen met lichamelijke en psychische aandoeningen wordt gestimuleerd, laat zien dat er in de huidige tijd steeds meer vraag is naar expertise op het gebied van psyche en soma.
Nienke van der Veer, klinisch psycholoog in het St Antonius Ziekenhuis, Utrecht en bestuurslid van de sectie PAZ NIP en de Landelijke Vereniging Medische Psychologie (LVMP) licht toe:
“Nu de gezondheidszorg, ook in de ziekenhuizen, aan het veranderen is en er nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan, bieden de Veldnormen Medische Psychologie een kader voor het inrichten van zorg. In de zich ontwikkelende netwerkgeneeskunde zijn deze psychologen een partner in het netwerk in de zorg rondom en met de patiënt”.
Veldnormen Medische Psychologie
Met het verschijnen van de Veldnormen Medische Psychologie wordt integrale zorg voor de patiënt officieel verankerd binnen de medisch specialistische zorg. De Veldnormen Medische Psychologie bieden concrete kaders voor het organiseren, leveren en waarborgen van verantwoorde medisch-psychologische zorg aan patiënten met somatische aandoeningen en klachten waarvoor zij hulp vragen aan een medisch specialist in algemene en academische ziekenhuizen. Beleidsmakers en zorgverantwoordelijken kunnen de Veldnormen Medische Psychologie als uitgangspunt nemen bij beslissingen op organisatorisch gebied, op het gebied van diagnostiek- en behandelbeleid en op het gebied van voorlichting, onderwijs, deskundigheidsbevordering, coaching en wetenschappelijk onderzoek. Ze vormen tegelijkertijd een toetssteen ter bevordering van de harmonisatie in het zorgveld. Op dit moment ontbreken deze kaders.
Samenvatting Veldnormen
Medische Psychologie Medisch-psychologische zorg behelst directe en indirecte psychologische patiëntenzorg voor mensen met somatische aandoeningen of klachten die om medisch-specialistische zorg vragen. Daarnaast schoolt en ondersteunt de medische psychologie zorgprofessionals in het omgaan met de psychische componenten van somatische klachten.
Veldnorm 1
Medische psychologie is een onderdeel van de integrale zorg die op medisch specialistisch gebied wordt gegeven. Zij kent een autonome beroepsuitoefening en een eigen verantwoordelijkheid voor de geleverde zorg.
Veldnorm 2
Een afdeling Medische Psychologie biedt psychologische zorg op alle deskundigheidsniveaus in het kader van matched care. Op specialistisch niveau (BIG art. 14) is er expertise op het gebied van kind en jeugd, volwassenen en ouderen en neuropsychologie. De benodigde formatie verschilt per ziekenhuis en is onder andere afhankelijk van de grootte van het ziekenhuis en de specialismen die daarin vertegenwoordigd zijn.
Veldnorm 3
Medisch-psychologische zorg wordt geleverd in de patiëntenzorg conform de geldende richtlijnen, zorgstandaarden en andere relevante kwaliteitscriteria. De zorg voldoet daarmee aan de kwaliteitseisen die binnen het werkveld van kracht zijn. In het ziekenhuis zijn personele, materiële en ruimtelijke voorzieningen aanwezig die de medisch-psychologische zorg in de volle breedte faciliteren.
Veldnorm 4
Medische psychologie vormt een specialistische vakgroep waarin de in het ziekenhuis werkende psychologen zijn verenigd. Medische psychologie maakt integraal deel uit van de ziekenhuisorganisatie, de zorg en de medische staf.
Veldnorm 5
Medisch-psychologische zorg vindt plaats binnen het medisch-specialistisch zorgtraject en is afgestemd op en met de partners in de ketenzorg en/of het omringende netwerk.
Veldnorm 6
Medische psychologie is geïntegreerd in de financieringssystematiek van medisch specialistische zorg. Deze integrale bekostiging sluit aan bij de ontwikkeling naar gezondheidszorg waarin kwaliteit van leven voorop staat, die multidisciplinair is georganiseerd en streeft naar lagere kosten (waardegedreven zorg).
