Boeksignalering Huib van Dis

Boeksignalering – nieuwsbrief LVMP voorjaar 2023

 

Huib van Dis is weer in de pen geklommen om ons te voorzien van een nieuwe boeksignalering voor de LVMP-nieuwsbrief. Deze keer over het boek: Aardige dokters helpen. Waarom je als arts zo belangrijk bent voor je patiënt tijdens en na kanker.

Door Jeanette E.W.M. van Dongen-Melman
Te bestellen: www.aardigedokters.nl

 

Medische psychologie is de psychologie van de medische situatie: van de ziekte, van de zieke en van de dokter.

Bovenstaande moderne omschrijving van de medische psychologie is afkomstig uit de jonge jaren zestig en zijn neerschreven door Jacques A. Weijel in “Medische psychologie: psychologie en psychotherapie voor de huisarts”. Het is in gebaseerd op zijn ervaring als consultatief psychiater in het Weesperplein Ziekenhuis in Amsterdam.

Jacques Weijel was er vroeg bij. Hij was een van de eerste pleitbezorgers voor een eigenstandige en zelfstandige discipline medische psychologie. Zijn steunbetuiging was een hulp bij de emancipatie van de medische psychologie onder artsen.

In de jaren 50-60 verschenen de eerste psychologen in de algemene ziekenhuizen. Dit wekte verbazing en weerstand op; niet alleen onder medisch specialisten, vooral ook onder psychiaters. Ziekenhuizen wisten niet precies wat ze met een psycholoog aan moesten, maar ze wilden zo’n exotische diersoort wel in huis hebben.  Psychologen deden wat onderzoek, mochten testje afnemen, soms biografische anamneses, en met enige huiver ook vragenlijsten aan patiënten voorleggen. Een riskante onderneming! Pas halverwege de jaren 70 werden psychologen betrokken bij diagnostiek en interventies in het algemene ziekenhuis, doch soms onder strikte aansturing van artsen, omgeven door gevarieerde regeltjes, piketpaaltjes en titulatuur. Met de komst van de gedragstherapie was de beer los.

De medische psychologie heeft zich enerzijds inmiddels bewezen, maar moet nog een verdere ontwikkeling doormaken.

De pioniers van de eerste generatie medisch psychologen van de jaren 70 zijn reeds met pensioen. In september 2022 werd na 30 jaar afscheid genomen van Marieke Fonk als hoofd van de afdeling Medische psychologie van het diaconessenhuis in Utrecht. Jeanette van Dongen hield in het kader hiervan een lezing over haar nieuwe boek “Aardige dokters helpen”. Een boek over de integratie binnen de medische psychologie. Er gaat toch een nieuwe wind waaien dacht ik. Het fascineerde me. Toch nog een interdisciplinaire medische psychologie?

In maart 2023 had ik een soortgelijke ervaring Bij de oratie van Hanneke Hulst bij haar benoeming als hoogleraar Neuropsychologie bij de psychologen aan de Leidse Universiteit.

In haar oratie met de titel. “Ik zie ik zie wat jij niet ziet, betoogt Hanneke Hulst dat in wetenschappelijk onderzoek geldt dat 1 plus 1 méér kan zijn dan 2. Dat is het verschil tussen een multidisciplinaire en een interdisciplinaire benadering. Zij pleit voor een interdisciplinaire samenwerking in het onderzoek naar multiple sclerose, haar belangrijke aandachtsgebied. Maar wat is interdisciplinariteit? Dat is kunnen samenwerken en samen denken, met verschillende denkkaders en verschillende disciplines. Een gezamenlijke holistische aanpak zonder zweverigheid. Het geheel is meer dan de som der delen.

Het boek, Aardig dokter helpen, door Jeannette van Dongen zie ik ook als een interdisciplinaire exercitie. Een nieuwe vorm van denken en samenwerken van de medische psychologie met de klinisch-somatische disciplines, de dokters.

• Het boek is meer dan de titel in eerste instantie doet vermoeden, meer dan alleen empathie en de arts-patiënt-relatie.
• Het boek is een boek vóór de dokter, erop gericht om de dokter andere zaken mee te geven, geschreven door een medisch psycholoog. Maar ook zeer leesbaar voor de eigen discipline.
• Het boek geeft impliciet een visie op de medische psychologie die niet mainstream is. Leren denken en blijven denken óver de grenzen van je eigen discipline heen.
• Het boek is geschreven tegen de achtergrond van ruime ervaring in de klinische praktijk van de oncologie, zowel van de kinderoncologie als van de oncologie bij volwassenen en ouderen.
• Het boek gaat ook in op de (psychologische) bijwerkingen van chemotherapie en de adjuvante behandelingen met corticosteroïden. Een onderschat probleem.
• Het boek behandelt niet alleen de ervaringen van de patiënt. Maar ook de verschillende rollen en emoties van de dokter en zijn of haar dilemma’s.
• Het boek beschouwt emoties zowel van de dokter als van de patiënt vanuit een neurobiologische theorie over de emoties.
• Dit boek is een ode aan de affective neuroscience, een interdisciplinair aandachtsgebied over de biopsychologie van functies en emoties (anger, lust, grief, care, play, etc.). Grondlegger Jaak Panksepp is in begin jaren 60 begonnen met dierexperimenten en schreef in 1998 zijn opus magnum, Affectieve neuroscience. In 2012 schreef Panksepp samen met psychotherapeute Lucy Biven een aanvulling (The archeaology of Mind) met mogelijk relevante extrapolaties voor de klinische psychologische wetenschappen. Dit werk heeft zich zelfs toegang verschaft tot de psychotherapie in Nederland. Panksepp is een belangrijke inspiratiebron voor Jeanette van Dongen geweest.
• Het boek is in eigen beheer gepubliceerd. In de huidige tijd is het leuren langs slechts commercieel geïnteresseerde uitgevers geen sinecure. Een wijs besluit.
• Het boek is een moedig boek. Ik wens het veel lezers toe, medici en medisch psychologen. Chapeau!!

Referenties

• Van Dongen-Melman, JEWM (2022) Aardige dokters helpen. Waarom je als arts zo belangrijk bent voor je patiënt tijdens en na kanker. Dutch University Press. www.aardigedokters.nl
• Hulst, H. (2023) Ik zie ik zie wat jij niet ziet. Oratie bij aanvaarding leerstoel Neuropsychologie bij de Universiteit van Leiden
• Panksepp, J. (1998) Affective Neuroscience: The foundations of human and animal emotions. Oxford University Press.
• Panksepp, J. (2012) The archaeology of mind, Norton Pub. Comp.
• Weijel, J.A. (1960) Medische Psychologie: Psychologie en psychotherapie voor de huisarts. Beileveld.