Column Huib van Dis – Specialisme Klinische Medische Psychologie?
Specialisme Klinische Medische Psychologie?
Identiteit: Van CAO discipline tot inhoudelijke discipline
Laten we als LVMP starten met ons te beijveren voor een uitbreiding van het psychologisch beroepengebouw met het specialisme Medische Psychologie. Uitzoeken welke wegen te bewandelen en met welke samenwerkingspartners.
De laatste maanden vindt in verschillende gremia discussie plaats over het beroepengebouw van de BIG-geregistreerde psychologische professionals in de gezondheidszorg. Naast het pleidooi voor één basisberoep, de GZ-psycholoog (art. 3), wordt nagedacht over de toekomst van de specialismen (art. 14). In dat kader wordt de mogelijkheid geopperd van een specialisme Medische Psychologie.
Dit is een déjà vue. Het is een oude ambitie, maar een pad dat om pragmatische redenen eerder niet is bewandeld. Er zijn verschillende argumenten om het nu serieus te overwegen. Waar de Medische Psychologie er eerder niet rijp voor was, lijkt nu de tijd in elk geval gekomen. Het klinisch vak heeft zich verder ontwikkeld. De Medische Psychologie heeft een academische status. Is ontwikkeling van een specialisme voor de beoefenaren van dit vak een logische volgende stap? Een discussie hierover moet in eerste instantie gevoerd worden binnen de LVMP. Dat is het onderwerp van deze column.
Geschiedenis en positionering van de medische psychologie
De huidige medische psychologie is ontstaan doordat individuele psychologen circa 60 jaar geleden posities in algemene ziekenhuizen wisten te veroveren. Dit gebeurde parallel aan de ontwikkeling van de psychosomatiek en de ziekenhuispsychiatrie vanuit de medische beroepsgroepen na de 2e wereldoorlog. In het begin kregen psychologen stap voor stap toegang binnen de ziekenhuismuren als onderzoeker, vervolgens als diagnosticus, daarna als behandelaar en tenslotte als behavioural educator van artsen in opleiding en in de opleiding van medisch specialisten.
Wat nu medische psychologie heet, heeft onder verschillende namen het ziekenhuis veroverd: ziekenhuispsychologie, behavioural medicine, e.a. De ziekenhuispsychologen wisten zich geleidelijk aan goed te positioneren en keken de kunst af van de medische specialisten. Dit alles heeft uiteindelijk geresulteerd in het feit dat Medische Psychologie uitgeoefend wordt door BIG-geregistreerde psychologen, in meerderheid nog steeds ingevuld door art. 14 specialismen. Alle algemene ziekenhuizen in Nederland hebben een afdeling Medische Psychologie.
Ontwikkeling van de medische psychologie als wetenschappelijke discipline
Parallel daaraan heeft het vak Medische Psychologie zich inhoudelijk ook tot een volwassen discipline ontwikkeld. Het werkveld van de bidirectionele relatie tussen soma en psyche, toegepast op alle leeftijdsgroepen, in het gehele spectrum van somatische ziekten, chronische ziekten en multimorbiditeit. En onder verschillende vermommingen, de ziekenhuispsychologie, de psychologische diagnostiek in de medische setting, klinische psychobiologie, behavioural medicine, medische psychologie, e.a.
De klassieke psychosomatiek was vooral psychodynamisch en Rogeriaans van aard. Vanaf de jaren 70 werden door de ziekenhuispsychologen gedragstherapeutisch interventies geïncorporeerd. De diagnostiek heeft in eerste instantie de klassieke psychologische paden bewandeld, maar door de interdisciplinaire samenwerking met alle medische disciplines is zij specifieker uitgebouwd voor de medische psychologie. De klinische neuropsychologie en de medische psychologie zijn dichter bij elkaar komen te staan. De disciplines psychofarmacologie, psychoendocrinologie en psychoimmunologie zijn belangrijke grensgebieden geworden.
Daarnaast richt de medische psychologie zich op de psychologie van (chronische) ziekten en hun behandeling en op de medische communicatie tussen patiënten en medische professionals. Door de aandacht van de medische psychologie voor de eigen regie en autonomie van de patiënt, kan de medische psychologie in de toekomst een belangrijke rol spelen in de verdere ontwikkeling van shared decision making en personalized medicine.
Klinische toepassing van de medische psychologie in algemene ziekenhuizen
– Alle circa 100 algemene ziekenhuizen beschikken over een afdeling medische psychologie.
– De afdelingen medische psychologie worden ingezet bij alle leeftijdsgroepen van neonatologie tot geriatrie en bij vrijwel alle medische (sub)specialismen; interne geneeskunde, neurologie, kindergeneeskunde, gynaecologie, heelkunde, intensive care geneeskunde, en de kleine specialismen zoals bijvoorbeeld de dermatologie, KNO en oogheelkunde.
– Sommige professionals binnen de afdelingen medische psychologie zijn breed inzetbaar bij verschillende aandoeningen, sommigen zijn zeer gespecialiseerd op specifieke aandoeningen.
– De medische psychologie speelt een rol in de diagnostiek en behandeling de hoog-prevalente chronische ziekten als diabetes mellitus, cardiovasculaire aandoeningen, COPD, etc.
– De LVMP heeft circa 450 leden. Geschat wordt dat circa 900 BIG geregistreerde psychologen werkzaam zijn binnen het werkveld van de medische psychologie.
– Daarnaast vindt in toenemende mate medisch psychologische consultatie plaats in andere sectoren van de somatische gezondheidszorg, 1e-lijn, revalidatie en ouderenzorg.
De financiering van de medische psychologie is echter nog steeds een zorgelijke situatie.
Demografische ontwikkelingen in het ziekenhuis en de medische psychologie
In de eerste decennia van de ontwikkeling van de medische psychologie vond consultatie, diagnostiek en psychologische behandeling vooral plaats binnen de muren van het ziekenhuis tijdens opname. In de populatie opgenomen in het algemene ziekenhuis is er sprake van (drie)dubbele vergrijzing. De algemene vergrijzing van de bevolking. Daarnaast kunnen sommige diagnostische ingrepen en medische interventies thans ambulant plaatsvinden (chirurgische dagbehandeling; chemotherapie, e.a.), waar vroeger opname noodzakelijk was. Deze ambulantisering vindt vaker plaats bij jongere relatief gezonde patiënten. Medische, technologische en organisatorische veranderingen in de somatische gezondheidszorg hebben ertoe geleid dat gemiddelde opnameduur drastisch is verkort tot circa 6-7 dagen. Dit is een algemene trend maar wisselt van specialisme tot specialisme en hangt ook samen met de aard van de aandoening. Door verdere technologische ontwikkeling en de mogelijkheden van telemedicine zal specialistische behandeling in de thuissituatie binnen enkele jaren realiteit worden.
Patiënten, die vroeger binnen de muren van het ziekenhuis (klinisch en poliklinisch) behandeld werden, gaan nu terug naar de eerste lijn, of gaan door naar andere minder dure voorzieningen in de somatische gezondheidszorg.
Voor de medische psychologie is heroriëntatie nodig. De toekomstige identiteit van de medische psychologie kan niet meer gebaseerd zijn op de ziekenhuismuren, op het feit dat de beoefenaren van de medische psychologie in het ziekenhuis werken, binnen de CAO Ziekenhuizen.
Naar een specialisme Klinische Medische Psychologie?
Bovenstaande betekent naar mijn mening dat de medische psychologie zich spoedig moet oriënteren op de vraag of de inhoud van de medische psychologie en de veranderende demografie van haar professionals moet leiden tot het bepleiten van een specialisme Medische Psychologie.
Conclusie
Laten we als LVMP starten met ons te beijveren voor een uitbreiding van het psychologisch beroepengebouw met het specialisme Medische Psychologie, uitzoeken welke wegen te bewandelen en met welke samenwerkingspartners.
In een recente e-mail discussie gaf Rudolf Ponds, klinisch neuropsycholoog en hoogleraar Medische Psychologie van de Universiteit van Maastricht, aan dat hij van mening is dat deze weg circa 1,5 jaar tijd zou nemen. Bij onvoorziene hobbels wellicht iets langer.
Wij kunnen veel leren van de weg die de Klinische Neuropsychologie bij de realisering van het specialisme heeft afgelegd.
Huib van Dis
Reacties graag naar h.vandis@uva.nl.
