Interview met Astrid Blok over seksuologie in de medische setting

‘Seksualiteit kan zelf een helende factor zijn in de medische setting!’

Hoe ben jij in aanraking gekomen met de Seksuologie?
Tijdens mijn KP-opleiding ontstond interesse in seksuologie vanuit systeemtherapie. Omdat systeemtherapie mij erg aansprak heb ik hierin extra supervisies gevolgd. Op mijn opleidingsplek was er een systeem therapeut die de opleiding tot seksuoloog deed en daar zo enthousiast over was dat ik denk dat toen een zaadje was gepland voor dit vakgebied.
Toen ik bij het NWZ bij de medische psychologie ging werken was er geen seksuoloog, dit was mijn kans! Ik ben mij hierin gaan verdiepen; is er vraag naar seksuologische zorg in huis en kan ik dit gaan invullen. Dit kon, want ook in ziekenhuis werd dit gemist bleek, en middels kwaliteitsgelden ben ik toen de opleiding gestart in 2016. Mijn interesse en initiatief maakte dat er mogelijkheid kwam, maar ook het ziekenhuis zag de noodzaak ervan in om een seksuoloog in huis te hebben, het kwam echt van beide kanten.

Je werkt nu als seksuoloog in de medische psychologie, wat spreek je aan in deze combinatie?
In de medische psychologie, het bio-psycho-sociale denken, dat vind ik erg leuk. Seksuologie is bij uitstek bio-psycho-sociaal denken, je bent altijd op die drie vlakken aan het werk. Dit maakt het erg interessant en divers. Daarnaast vind ik het altijd bijzonder om de stellen, met hun kwetsbaarheid en hun liefde voor elkaar in de kamer de treffen. Om dan vanuit het gemis aan seksualiteit en intimiteit de verbinding in de kamer te hervinden en als draagkracht te gebruiken.
Het bio-psycho-sociale model geeft vele inzichten; waar komen de klachten vandaan, waar is beweging/verandering mogelijk en waar zet je op in? En als er daadwerkelijk sprake is van (seksueel) verlies, hoe blijf je dan alsnog binnen de relatie of met jezelf verbinding ervaren?! Zo had ik bijvoorbeeld laatst een mannelijke patient met een progressieve spierziekte, seksualiteit was niet meer mogelijk. Zijn partner was jaloers op de hulpverlening die kwam en grappen met hem maakte en daardoor verbinding met hem ervoeren. Samen hebben zij als echtpaar een vorm gevonden voor hun intimiteit door in de avond gedichten voor te lezen. Prachtig toch?! Of bijvoorbeeld in de documentaire ‘Privegesprekken’ waarbij een man vertelde zich af te sluiten in zijn relatie met zijn vrouw na diagnose en behandeling van kanker waardoor seksualiteit niet meer mogelijk was. Zijn partner miste verbinding hierdoor. Middels gesprekken hierover en samen kijken naar andere bronnen is de verbinding hervonden. Goed voor patiënten om dit te weten; Het gaat over, je kan elkaar weer treffen. Maar ook, het moet wel aandacht krijgen!

Neem jij standaard seksuologie en seksualiteit mee in je behandelcontacten?
Ja!!! Al hoewel, zelfs bij mij schiet het er wel eens bij in bij een intake. Maar altijd krijgt het dan alsnog later aandacht in de kamer.
Het handigst is dat je een standaard zin hebt die bij jou past om seksualiteit en de rol hiervan in hete leven te introduceren bij de patiënten als onderwerp. Daardoor kan je het makkelijker inzetten. Dat kan in algemene zin, bijvoorbeeld ‘ In ons ziekenhuis hebben we oog voor de rol van seksualiteit in welbevinden’ of ‘ Bij deze aandoening is het bekend dat seksualiteit beïnvloed kan worden….’
Erg belangrijk is de wetenschap dat patiënten in de medische setting, vooral nare, pijnlijke of vervelende ervaringen hebben opgedaan met hun lichaam. Het heeft waarde om dan weer genot aan je lichaam te kunnen beleven, dit is een helende factor van seksualiteit. Vertrouwen in het lichaam kan weer worden opgebouwd vanuit verbinding met lichaam na positieve ervaringen, seksualiteit is dan een mooie ingang.

Wie zijn de verwijzers waarbij je ook (vaak) je seksuoloog-pet op doet? En wat zijn veel voorkomende vraagstellingen?
Vanuit oncologie kwam vooral het appèl bij ons in huis. De behandeling van kanker, niet altijd kanker zelf, leidt vaak tot veel schade. Te denken valt aan een veranderd lichaamsbeeld, versnelde overgang, erectie stoornissen. Dit is een grote verwijsgroep, wij hebben hierop ook een spreekuur opgericht; seksuele gezondheid. Een verpleegkundige, die specifiek voor seksuologie is opgeleid geeft voorlichting en doet triage naar bijvoorbeeld een bekkenbodemfysiotherapeut, een relatie therapeut of seksuoloog. Andere grote verwijzers zijn de gynaecoloog en uroloog. Je zou eigenlijk willen dat het nog breder wordt uitgevraagd, bij elk specialisme wellicht. Bijvoorbeeld bij de cardioloog (vaten = erectie problematiek). Elke medische situatie diagnose of behandeling doet wat met het lichaam en kan daardoor iets met de seksualiteit doen. Het zou standaard aandacht moeten hebben in de kamer van de specialist; seksualiteit en intimiteit. Een medische diagnose of behandeling heeft vaak zo zoveel impact op het leven en het lichaam… Het KWF heeft in 2019 onderzoek gedaan, gevraagd naar verandering op seksualiteit en intimiteit bij oncologie patiënten, 67 % ervaart veranderingen op dit gebied variërend van erectieproblemen, een droge vagina tot moeite met klaarkomen… Een deel zoekt dan zelf hulp bijvoorbeeld online maar hiervan is weer 40% van niet voldoende geholpen door de gevonden informatie en daar ligt de schone taak voor de hulpverlener. Zoals pijn een complicatie kan zijn, is een negatief effect op je seksualiteit ook een complicatie, waarom dan hier dan geen behandeling voor bieden? Kwaliteit van leven wordt door grote mate bepaald door de kwaliteit van je relatie, dus aandacht voor intimiteit en seksualiteit is van belang. Alleen al adequate verwachtingsmanagement ten aanzien van de effecten van de behandeling op intimiteit en seksualiteit zou helpend kunnen zijn waarin de zorgverlener een rol kan spelen.

Een last meter, veel gebruikt bij de oncologie, helpt wel om problematiek in kaart te brengen, maar in de praktijk is er dan toch gebrek aan expertise zorg in huis. We zouden als LVMP eigenlijk een lans moeten breken voor een standaard aanwezigheid van een seksuoloog in huis. Door de brede kennis met betrekking tot seksualiteit van de seksuoloog voorkom je een tunnelvisie in huis. Bijvoorbeeld; ouderen worden wellicht over het hoofd gezien bij uitvraag van seksualiteit terwijl een deel van de patiënten ouder dan 80 jaar nog seksueel actief is. Kennis is macht in de goede zin van het woord, je hebt beter beeld van breedte van het onderwerp, en bekijkt de patiënt niet vanuit enkel je eigen perspectief. Daarnaast, alleen al het gesprek aangaan… in het normale sociale verkeer wordt weinig gesproken over seksualiteit, naast de bekende grappen. Het is extra fijn als je dit kwijt kan bij een zorgverlener. Een luisterend ook, maar ook de simpele praktische adviezen kunnen al zo helpen zijn. Bijvoorbeeld een patiënt laatst met pijnklachten, waardoor een bepaalde seksuele positie niet meer prettig was. Alleen al de opmerking van de fysiotherapeut ‘probeer je andere zij eens’ was zo helpend! Dus gewoon erover praten kan al zoveel betekenen.

Vind jij dat er voldoende aandacht is voor seksuologie in de medisch psychologische praktijk?
Er zou sowieso meer aandacht voor seksuologie in de medische praktijk mogen zijn. Maar ook bij de medische psychologie, ik bemerk regelmatig dat seksualiteit het ondergeschoven kindje is bij de anamnese. In de opleiding moeten we dit meer als standaard onderwijzen, dat het onderdeel van het geheel is.
Hulpverleners zelf willen hierin ook graag geschoold worden, regelmatig krijg ik vanuit ziekenhuis verzoeken om scholing hierin wat ik dan ook graag doe. Veel landelijke initiatieven zoals vanuit het Rutgers zijn hier goed voor, zo ook vanuit het NVVS. Ook meer samenwerking zou wenselijk zijn tussen arts-seksuologen en psycholoog-seksuoloog. De arts benadert als specialist met extra aandacht voor seksuologie vaak de problematiek fysiek, de combinatie met de seksuoloog psycholoog maakt het beeld compleet en daardoor de hulpverlening passender.