Overheid, media en burgers: Tijd om de aandacht te verleggen naar het Corona Placebo Effect! (Andrea Evers & Joost Derwig)

Massaal zijn we de afgelopen maanden bezig om de crisis te bezweren en ons te wapenen tegen het gevecht tegen Corona. Sommige noemen het een oorlog, velen speken van de ergste crisis die we ooit hebben meegemaakt waarvan de desastreuze gevolgen niet te overzien zijn. Maar zijn we het niet zelf die deze werkelijkheid creëren, door ons bijna uitsluitend op de nare gevolgen van deze crisis te focussen? Een fenomeen dat wetenschappers ook het nocebo effect noemen. Door enkel de focus te leggen op de negatieve consequenties, zoals bij een economische recessie, versterken we juist de negatieve verwachtingen van burgers, die daardoor werkelijkheid kunnen worden. Een bekend voorbeeld is dat de angst voor een economische recessie maakt dat burgers minder besteden en daarmee de crisis juist verergert.  

Wordt het niet tijd om met andere ogen naar deze crisis te gaan kijken, als we weten dat positieve verwachtingen kunnen leiden tot positieve uitkomsten? Immers leren experts ons al een tijdje dat onze oude realiteit voorgoed tot het verleden behoort en we ons met onze nieuwe post-Corona realiteit moeten verzoenen. Wat kunnen we dan leren van vakgebieden zoals psychotherapie, waarbij een crisis vaak een kans of nieuw begin betekent om oude, onnuttig geworden gewoontes los te laten en te starten vanuit een nieuw perspectief? Welke kansen liggen er nu, in deze nieuwe post-Corona werkelijkheid? Of nog beter, waar kunnen we de aandacht naar verleggen om ons tot een mogelijk gelukkiger, evenwichtiger en meer solidaire samenleving en maatschappij te leiden? Tijd voor het Corona placebo effect, of datgene wat we aan positieve verwachtingen voor de toekomst mee kunnen nemen en waar we zelf controle over hebben.

1. Focussen op wat echt belangrijk is in het leven

Een crisis bevordert zelfreflectie, slow life, stilstaan en respect voor elkaar. In een continu actieve samenleving die steeds hyperactiever leek te worden, waar stilte en rust een zeldzaam verschijnsel was, werden we opeens van de één op andere dag geconfronteerd met stille en bijna uitgestorven steden, waarbij elke vorm van dagelijkse afleiding ons ontnomen werd. Teruggeworpen op ons zelf en gedwongen ons in huis te vermaken, hebben velen deze tijd toch ook ervaren als een stukje bezinning en als kans. Kans om te reflecteren waar je staat in het leven en wat nu echt belangrijk voor jou is. Laten we dit soort momenten vaker met elkaar creëren, dat we even met z’n allen stil staan en kijken wat er nu echt toe doet, wat het verschil maakt in ons leven en hoe we daar zelf een bijdrage aan kunnen leveren.

2. Centraal stellen wat we zelf kunnen doen om zo gezond mogelijk te blijven

Een lichamelijke crisis zoals Corona confronteert ons met onze lichamelijke kwetsbaarheid en vergankelijkheid. Opeens was daar het virus met onvoorspelbaar beloop, met als gevolg een stijgend aantal zieken en doden zonder dat de wetenschap of zorg daar een sluitend antwoord op had. Juist deze confrontatie met vergankelijkheid en de dood en het idee dat we allen hierdoor getroffen kunnen worden, heeft bij velen het besef versterkt van het belang van een focus op gezondheid. Op hetzelfde moment werd ook duidelijk dat we met ons eigen gedrag veel kunnen bijdragen aan het indammen van het probleem, door onder meer voldoende afstand te houden, respect naar anderen te tonen en zelf zo gezond mogelijk te leven. De crisis confronteert ons daarmee niet alleen met onze eigen lichamelijke kwetsbaarheid maar ook met onze verantwoordelijkheid om er alles aan te doen om hier zo goed mogelijk mee om te gaan. Juist door de acute dreiging van het virus is dit juist een window of opportunity en zijn veel burgers juist veel bewuster aan de slag gegaan met het aanpakken van goede voornemens, zoals een gezonder leven. 

3. Genieten van de kleine dingen in het leven

De Corona maatregelen maakten de wereld om ons heen heel klein. Door het gebrek aan afleiding en vermaak en de sterke eenzijdige focus op digitale middelen gingen we massaal dagelijks naar buiten om te genieten van de natuur of de eigen tuin en buurt. We besteedden thuis meer tijd met ons gezin of partner en spraken elkaar als buren vaker. Door niet alsmaar onderweg te zijn en dichter in de buurt een boodschap te doen, was er meer tijd voor praatjes met de buren en het leren kennen van je directe omgeving. Waar de wereldreiziger eerder alleen dacht gelukkig te kunnen worden van verre reizen, het hippe stadse uitgangsleven of chique restaurants, ontdekte men nu het geluk van sporten in de natuur, wandelen onder de vrije hemel en de charme van boodschappen doen om de hoek. De Corona crisis brengt velen van ons weer in contact met de lokale ruimte en fysieke omgeving van de eigen buurt, zoals aandacht voor de natuur, moestuin of uitgebreid koken voor het gezin. Een nieuwe waardering van het feit dat in het klein het geluk schuilt.  

4. Werken aan verbondenheid en wederzijdse samenwerking

Alle maatregelen ten behoeve van de Corona crisis bevorderde bij velen een nieuwe verbondenheid en samenwerking. Met name aan het begin van de quarantaine maatregelen viel op dat mensen met meer beleefdheid met elkaar omgingen, auto’s voorzichtiger reden en mensen bedachtzamer en respectvoller naar elkaar waren. Door de acute veranderingen binnen de verpleeg- en verzorgingshuizen voelen we ons nog sterker betrokken bij de zorg, welzijn en de gezondheid van onze (kwetsbare) naasten (zoals ouders of schoonouders). Ook bellen we ineens massaal met elkaar, niet alleen privé maar ook in werksfeer, iets wat enkele maanden geleden nog ondenkbaar was op deze schaal. Mogelijk nog het meest belangrijk, deze verbondenheid is zelfs globaal zichtbaar. Corona maakt ons bewust van de onderlinge afhankelijkheid wereldwijd. Een oplossing in één land heeft nauwelijks effect als we dezelfde oplossingen niet ook in andere landen kunnen toepassen. Juist dit biedt kansen voor een nieuwe wereldwijde solidariteit en maatschappelijk betrokken samenleving.  

Waarom zouden we hier nu aandacht aan moeten besteden? Omdat we bij optimaal gebruik van het Corona placebo effect, meer kans hebben bij te dragen aan het indammen van de crisis. Het wordt immers de hoogste tijd. Een nieuwe uitbraak staat volgens experts voor de deur. Eenzijdig blijven focussen op de negatieve gevolgen van de crisis kan daarmee juist nu een enorm averechts effect hebben. Zo weten we van de werking van het nocebo effect, dat een langdurige focus op negatieve gevolgen niet alleen veel invloed heeft op onze mentale toestand, maar vooral ook op onze lichamelijke reacties en uiteindelijk gezondheid en ziekten (lees meer over het Nocebo Corona Effect in deze column).

Het is dus geen luxe, maar bittere noodzaak om het Corona placebo effect optimaal te benutten. Bijvoorbeeld door mogelijkheden te stimuleren om burgers gezonder te laten leven, aandacht te besteden aan innovatieve economische plannen, nieuwe sociale initiatieven te ontplooien en ons samen optimaal aan te passen aan de nieuwe realiteit. Diegenen die de kansen zien in plaats van enkel op de bedreigingen te focussen, zullen zich het beste aan deze nieuwe realiteit kunnen aanpassen.

 

Overheid, media en burgers: hoog tijd om de aandacht te verleggen naar het Corona placebo effect! 

 

Andrea W.M. Evers (hoogleraar Gezondheidspsychologie, Universiteit Leiden, en bestuurslid onderzoek & onderwijs Landelijke Vereniging Medische Psychologie)

Joost Derwig (voorzitter Landelijke Vereniging Medische Psychologie en sectie Psychologen Algemene en Academische Ziekenhuizen van het Nederlands Instituut voor Psychologen)