Welkom bij het themadossier Cardiopsychologie. Op deze pagina vindt u gebundelde informatie opgesteld door de Landelijke Werkgroep Cardiopsychologie, zodat niet iedereen het wiel opnieuw hoeft uit te vinden. Via het menu (rechterzijde) vindt u snel en gericht wat u zoekt! Heeft u aanvullingen? Neem dan contact op via pr@lvmp.nl!
Er zijn verschillende soorten cardiale aandoeningen (i.e. ischemisch hartlijden, hartfalen, hartritmestoornissen, aangeboren hartafwijkingen, hartklepproblemen). Deze kunnen acuut, chronisch en palliatief-terminaal zijn. Het hebben of krijgen van een hartprobleem ervaren veel mensen als ingrijpend. Ongeacht het type cardiovasculaire aandoening worden klachten als onzekerheid en verlies van het vertrouwen in het lichaam vaak genoemd door patiënten. Bij een deel van de patiënten herstelt dit vertrouwen, maar ongeveer een kwart van de patiënten blijft last houden van angst- en/of depressieve klachten, hetgeen een slechter herstel, een verminderde therapietrouw, een ongezondere leefstijl en frequenter ziekenhuisbezoek tot gevolg kan hebben (Traa, S. C. J., Kemps, H. C. M., & Janssen, V.R. (2020). Handboek Psychologische Interventies bij Somatische Aandoeningen, hoofdstuk Cardiovasculaire Aandoeningen – Cardiopsychologie, 319 – 330).
Voor hartpatiënten bestaat er de mogelijkheid tot deelname aan de multidisciplinaire hartrevalidatie, bestaande uit een informatiemodule(s), een beweegmodule (FIT) en een psycho-educatieve preventie (PEP) module (Multidisciplinaire Richtlijn Hartrevalidatie, 2011). Daarnaast worden er individuele behandeltrajecten aangeboden gericht op angst- en depressieve stoornissen. Hartrevalidatie is even effectief in het verminderen van symptomen van depressie als op zichzelf staande depressiebehandelingen, maar verlaagt daarnaast ook nog cardiale morbiditeit en mortaliteit (‘losse’ depressiebehandelingen doen dit niet). Bron: Rutledge et. al 2013 en Meurs et. al 2015
Voor individuele psychologische behandeling geldt dat bestaande behandelprotocollen niet altijd mogelijk zijn bij hartpatiënten of in aangepaste vorm dienen te worden uitgevoerd, deels doordat DSM V stoornissen zich anders kunnen manifesteren. Bij depressie staat lusteloosheid en geïrriteerdheid meer op de voorgrond dan somberheid. Somatische kenmerken van een depressie (i.e. vermoeidheid, slaapproblemen, concentratieproblemen) kunnen ook het gevolg zijn van het doormaken van een cardiaal event, of een bijwerking zijn van cardiale medicatie. Bij angst- en paniekstoornissen kenmerken symptomen als pijn op de borst (POB) en palpitaties (hartkloppingen) zich door de grote overlap met cardiale klachten, wat diagnostiek en behandeling kan bemoeilijken (Traa, S. C. J., Kemps, H. C. M., & Janssen, V.R. (2020). Handboek Psychologische Interventies bij Somatische Aandoeningen, hoofdstuk Cardiovasculaire Aandoeningen – Cardiopsychologie, 319 – 330). Specifieke kennis van cardiopsychologie is derhalve van belang.
Met dit themadossier hopen wij u de route tot uitgebreide informatie te geven.
Richtlijn
- Multidisciplinaire Richtlijn Hartrevalidatie, 2011. Klik hier
- Addendum Telerevalidatie bij Multidisciplinaire Richtlijn Hartrevalidatie, 2018. Klik hier
- Multidisciplinaire Richtlijn Hartfalen, 2010. Klik hier
Beleid
- Multidisciplinair Netwerk Hartrevalidatie (MNH), voorheen LMDO-H.
Financiering (wordt nog aangevuld):
Hieronder vindt u een lijst van wetenschappelijke artikelen en andere literatuur aangaande cardiopsychologie. Mocht u aanvullingen hebben neem dan contact op met pr@lvmp.nl.
- Artikel over kosteneffectiviteit van de hartrevalidatie: Bauwmeiser, H., Haschke, A., Munzinger, M., Hutter, N., & Tully, P. H. (2015). Inpatient and Outpatient costs in Patients with Coronary Artery Disease and Mental Disorders: a Systematic Review, BioPsychoSocial Medicin
- Traa, S. C. J., Kemps, H. C. M., & Jansen, V.R. (2020). Handboek Psychologische Interventies bij Somatische Aandoeningen, hoofdstuk Cardiovasculaire Aandoeningen – Cardiopsychologie, 319 – 330.
- Glozier, N., Christensen, H., Naismith, S., Cockayne, N., Donkin, L., et al. (2013). Internet-Delivered Cognitive Behavioural Therapy for Adults with Mild to Moderate Depression and High Cardiovascular Disease Risks: A Randomised Attention-Controlled Trial. PLoS ONE 8(3): e59139. doi:10.1371/journal.pone.0059139.
- Algurén, B., Coenen, M., Malm D., Fridlund, B., Mårtensson, J. & Årestedt, K. (2020). Collaboration and Exchange in Swedish cardiovascular caring Academic Research (CESAR) group. A Scoping Review and Mapping Exercise Comparing the Content of Patient-reported Outcome Measures (PROMs) across heart disease-specific scales. J Patient Rep Outcomes. doi: 10.1186/s41687-019-0165-7. PMID: 31974688; PMCID: PMC6977790.
- Dunderdale, K., Thompson, D.R., Miles, J.N., Beer, S.F. & Furze, G. (2005), Quality-of-life measurement in chronic heart failure: do we take account of the patient perspective?. European Journal of Heart Failure, 7: 572-582. https://doi.org/10.1016/j.ejheart.2004.06.006.
- Piepoli, M. F., Hoes, A. W., Agewall, S., Albus, C., Brotons, C., Catapano, A. L., Cooney, M. T., Corrà, U., Cosyns, B., Deaton, C., Graham, I., Hall, M. S., Hobbs, F. D. R., Løchen, M. L., Löllgen, H., Marques-Vidal, P., Perk, J., Prescott, E., Redon, J., Richter, D. J., Sattar, N., Smulders, Y., Tiberi, M., van der Worp, H. B., van Dis, I., Verschuren, & W. M. M., Binno, S. (2016). European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice: The Sixth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of 10 societies and by invited experts)Developed with the special contribution of the European Association for Cardiovascular Prevention & Rehabilitation (EACPR). Eur Heart J. 2016 Aug 1;37(29):2315-2381. doi: 10.1093/eurheartj/ehw106. Epub 2016 May 23. PMID: 27222591; PMCID: PMC4986030.
- Dunderdale, K., Thompson, D.R., Miles, J.N., Beer, S.F. and Furze, G. (2005), Quality-of-life measurement in chronic heart failure: do we take account of the patient perspective?. European Journal of Heart Failure, 7: 572-582. https://doi.org/10.1016/j.ejheart.2004.06.006.
- Pedersen, S. S., von Känel, R., Tully, P. J., & Denollet, J. (2017). Psychosocial perspectives in cardiovascular disease. Eur J Prev Cardiol., 108-115. doi: 10.1177/2047487317703827. PMID: 28618908.
- Richards, S. H., Anderson, L., Jenkinson, C. E., Whalley, B., Rees, K., Davies, P., Bennett, P., Liu, Z., West, R., Thompson, D. R., & Taylor, R. S. (2018). Psychological interventions for coronary heart disease: Cochrane systematic review and meta-analysis. Eur J Prev Cardiol., 247-259. doi: 10.1177/2047487317739978. Epub 2017 Dec 7. PMID: 29212370.
- https://www.harteraad.nl/wp-content/uploads/2018/03/stress_en_hart-_en_vaatziekte.pdf
- https://harteraad.nl/wp-content/uploads/2020/02/Rapport-Hartrevalidatie-in-Nederland-2019.pdf
Hieronder vindt u veelgebruikte meetinstrumenten binnen de cardiopsychologie.
- Beslisboom Poliklinische Indicatiestelling Hartrevalidatie 2012 (NVVC-CCPH & LMDO-H 2020):
- Vragenlijst ‘Kwaliteit van Leven bij Hartpatiënten’ (KVL-H)
- Vragenlijst ‘Patient Health Questionnaire’ (PHQ-9)
- Vragenlijst ‘Gegeneraliseerde Angststoornis-7’ (GAD-7)
- Vragenlijst ‘Beck Depression Inventory’ (BDI-II)
- Vragenlijst ‘Beck Anxiety Inventory’ (BAI)
- Vragenlijst ‘Hospital Anxiety and Depresson Scale’ (HADS)
- Vragenlijst ‘Cardiac Anxiety Questionnaire’ (CAQ)
- Clinical practice ‘Psychologische zorg voor patiënten met cardiovasculaire aandoeningen’: Klik hier
Websites:
- hartstichting.nl
- harteraad.nl – patiëntenvereniging voor mensen met hart- en vaatproblemen
- hartwijzer.nl
- benefitathome.nl – aanmelding voor tele-revalidatie
- Vital10 (leefstijl)
- De E-PEP-PSY, ofwel de digitale PEP, is volop in ontwikkeling
- vrouwenhart.nl
- watertoedoet.info – handige tool voor de patiënt om na te gaan wat er voor hem/haar toe doet in het leven (waarde gericht leven)
- VGZ mindfulness app
- snelbeterinjevel.nl
- https://www.mentaalvitaal.nl/
Thuisarts:
- https://www.thuisarts.nl/hartaanval/ik-revalideer-na-hartaanval
- https://www.thuisarts.nl/hartaanval/ik-wil-gezond-leven-na-mijn-hartaanval
- https://www.thuisarts.nl/hartfalen/ik-wil-goed-leren-omgaan-met-hartfalen
- https://www.thuisarts.nl/hartfalen/ik-heb-ernstig-hartfalen
- https://www.thuisarts.nl/atriumfibrilleren/ik-heb-atriumfibrilleren
- https://www.thuisarts.nl/gezond-leven
- https://www.thuisarts.nl/stress/ik-wil-beter-omgaan-met-stress
- https://www.thuisarts.nl/stress/ik-wil-me-beter-kunnen-ontspannen
- https://www.thuisarts.nl/gezonde-levensstijl/ik-wil-gezond-bewegen
- https://www.thuisarts.nl/gezond-leven/ik-wil-gezond-eten
- https://www.thuisarts.nl/stoppen-met-roken/ik-wil-nu-stoppen-met-roken
- https://www.thuisarts.nl/gezond-leven/ik-wil-mijn-gezonde-leefstijl-volhouden
- https://www.thuisarts.nl/alcohol/ik-vraag-me-af-of-ik-te-veel-drink
- Praktijkwijzer Psycho-educatief Programma (PEP) (zie onderstaande)
- Er is tevens een handleiding en werkboek voor het psycho-educatief groepsprogramma voor ICD-dragers en partners (ICD PEP) beschikbaar. Navraag hierover kan gedaan worden bij de LWPC.
- Brochure patientenversie aanpak van risicofactoren
- Position statement voor hartrevalidatie tijdens coronapandemie
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34619336/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33792250/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34603513/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34319569/
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022399922000113?via%3Dihub
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34978043/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35557527/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35470701/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35635262/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34030533/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35059375/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34211829/
- Werkgroep:
Landelijke Werkgroep Cardiopsychologie (LWCP)
- Contactgegevens:
Dionne Kessing te bereiken via dkessing@tergooi.nl
Esther Tieken te bereiken via E.T.Tieken@olvg.nl